L'Archivo d'a Corona d'Aragón ye o deposito documental surtiu d'os organos de gubierno d'a Corona d'Aragón medieval y moderna, encara que también tien fondos d'otros orichens. A suya seu ye dende l'orichen medieval en Barcelona, encara que ha dondiau muito por ixa ciudat, hue se conserva en un moderno edificio d'a carrera d'os Almogávars. A sobén s'ha considerau o millor archivo d'a Edat Meya dimpués de l'Archivo Vaticano.
Dende o sieglo XIII os reis d'Aragón miroron d'organizar a suya documentación en o Palacio Reyal de Barcelona, pero dica 1318 no tenió una organización estable. Dende ixe momento, y dica o sieglo XVIII, estió un archivo administrativo en marcha, y d'alavez enta acá ye un archivo historico. L'archivero Próspero de Bofarull ordenó y inventarió os documentos, y en publicó muitos d'ells.
A sección más conoixida ye a Reyal Cancillería, con os rechistros en do se copioron totz os documentos que entroron u salioron d'a escribanía d'o rei dende metat d'o sieglo XIII dica os Decretos de Nueva Planta promulgaus entre 1707 y 1716 -Decretos que suprimiban la organización politica y a soberanía de los países d'a Corona d'Aragón pa implantar-sen as leis propias de Castiella, chustificando a decisión por a rebelión d'ixos reinos y o dreito de conquista-, con más de 6.000 libros manuscritos. También bi ha un amiro de cartas arribadas a os reis d'a Corona d'Aragón, os libros de cuentas d'o Mayestro Racional, procesos chudicials de totz os territorios d'a Corona d'Aragón, etc.
Han arribato en l'Archivo d'a Corona d'Aragón atros fondos d'orichen diverso, como l'archivo d'a Cheneralidat de Catalunya, o d'o Consello d'Aragón -oficialment Consello Rechional d'Esfensa d'Aragón-, os fondos d'os monesterios catalans desamortizaus u l'archivo d'os contes de Sastago.
Iste archivo perteneix en a actualidat a o Menisterio de Educación, Cultura y Esporte espanyol, que lo chestiona dende chinero de 2007 con a colaboración d'un patronato, en do son representaus os países d'a Corona d'Aragón: Aragón, Catalunya, Valencia y Balears. Manimenos, contina ubierto un pleito entre Catalunya y a resta de territorios por o suyo control: o gubierno catalán argumenta que son d'ells, lo menos, os fondos que no pertocan a toda la Corona d'Aragón.
Lo consellero d'Educación, Cultura y Esporte d'o Gubierno d'Aragón, Felipe Faci, acompanyau per lo director cheneral de Cultura, Víctor Lucea, y lo historiador Guillermo Fatás, han participau en Barcelona en a primera reunión que celebra lo Patronato de l’Archivo d'a Corona d'Aragón dende la suya moderna constitución en l'anyo 2007. Tanto lo consellero como lo director cheneral son vocals natos d'o Patronato entre que que Guillermo Fatás ye vocal designau d'os triaus entre personalidatz relevants en l'ambito d'a cultura.
Pa lo Gubierno d'Aragón “la celebración d'esta reunión reviste una gran importancia dau que se tracta de tener representación en o órgano responsable de conservación y difusión d'os fondos documentals d'o Archivo d'a Corona d'Aragón, lo fondo documental mas important d'a Edat Meya”.
Lo patronato
Lo Patronato de l’Archivo d'a Corona d'Aragón ye lo órgano colechiau rector d'o archivo, ye dirichiu per lo Menisterio espanyol d'Educación y Cultura, y conta con a presencia y representación d'os países d'a Corona d'Aragón, en l'actualidat -Comunidatz Autonomas-.
Funcions
- Aprebar, a propuesta d'a Comisión Permanent, lo plan cheneral d'actuación anyal.
- Levar a cabo lo seguimiento d'o grau de complimiento d'os plans y programas, asinas como levar a efecto las actividatz que se precisen d'emparo institucional a l’Archivo d'a Corona d'Aragón.
- Conoixer y informar los plans y programas d'adquisicions, preservación y conservación d'os fondos documentals.
- Informar la memoria anyal d'actividatz que elabore lo Director de l’Archivo d'a Corona d'Aragón y lo anteproyecto de presupuesto que habrá de presentar la Subdirección Cheneral d'os Archivos Estatals.
- Fomentar y empentar la participación d'a sociedat en l'enriquimiento, preservación, conservación y difusión d'os fondos documentals de l’Archivo d'a Corona d'Aragón, formulando las correspondients propuestas.
- Fomentar la relación y intercambio de caracter tecnico y historico con atros archivos de titularidat espanyola y de l'extranchero.
- Emitir preceptivament informe sobre qualsequier propuesta de salida permanent de fondos de l’archivo.
- Estudiar formulas y, en o suyo caso, chestionar la obtención de recursos extraordinarios d'institucions publicas y privadas
- Informar sobre lo nombramiento d'o director de l’Archivo d'a Corona d'Aragón.
- Constituyir comisions d'estudeyo con fins determinadas.
